Τεν, Ιπολίτ Αντόλφ

(Taine, Βουζιέ, Αρδένες 1828 – Παρίσι 1893). Γάλλος φιλόσοφος, ιστορικός και κριτικός. Μετά τις σπουδές του στο Παρίσι, επέστρεψε για λίγο στην επαρχία ως καθηγητής γυμνασίου και από το 1864 δίδαξε αισθητική και ιστορία της τέχνης στη Σχολή Καλών Τεχνών. Ταξίδεψε στην Αγγλία, στη Γερμανία και στην Ιταλία και το 1870 έγινε μέλος της Ακαδημίας. Στο φιλοσοφικό πεδίο άσκησε κριτική κατά της σχολής του Κουζέν, ξεκινώντας από τους ιδεολόγους του 18ου αι. Στον τόμο Περί διανοίας (1870) ανέπτυξε, ακολουθώντας τον Κοντ και τη συνειρμική θεωρία του Στούαρτ Μιλ, μια θετικιστική θεωρία, που έτεινε να στηρίξει μια επιστημονική και πειραματική ψυχολογία επάνω σε φυσιολογικές βάσεις. Οι ιδέες αυτές είχαν ευρύτατη απήχηση. Στη λογοτεχνία προσέφεραν μια θεωρητική βάση στο νατουραλιστικό κίνημα. Ο ίδιος ο Τ. διετύπωσε εν τω μεταξύ, στο πλαίσιο αυτό, τις βασικές αντιλήψεις μιας αισθητικής και κριτικής μεθόδου με αιτιοκρατικές τάσεις. Μετά το Δοκίμιο πάνω στον Τίτο Λίβιο (1856), στην περίφημη μελέτη του Ο Λαφονταίν και οι μύθοι του (1860), στην Ιστορία της αγγλικής λογοτεχνίας (1864-69) και στα μαθήματά του για τη φλαμανδική, την ελληνική και την ιταλική τέχνη, που συγκεντρώθηκαν με τον τίτλο Φιλοσοφία της τέχνης (1865-69) ανέλυε τα καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά έργα θεωρώντας τα ως αναγκαία αθροίσματα 3 μεταβλητών: της φυλής, του περιβάλλοντος (τόσο του φυσικού όσο και του ιστορικογεωγραφικού), της στιγμής (δηλαδή του αθροίσματος των προϋπαρχόντων δεδομένων που προσδιορίζουν το ιστορικό γίγνεσθαι)· προσπαθούσε επίσης να καθορίσει σε κάθε δημιουργό την κυριαρχούσα ικανότητα που τον ωθούσε να εκφραστεί προς μια ορισμένη κατεύθυνση. Η μέθοδος αυτή βρήκε αμέσως άπειρους οπαδούς, γρήγορα όμως επικρίθηκαν η υπερβολική σχηματοποίηση και η αδυναμία της ορθής ερμηνείας των μορφικών χαρακτηριστικών ενός έργου. Παρά τις θεωρητικές υπερβολές, ο Τ. αποδείχτηκε οξυδερκής κριτικός των έργων του Μπαλζάκ και του Σταντάλ, και γενικά στους 3 τόμους δοκιμίων που εξέδωσε μεταξύ του 1858 και του 1894. Ως ιστορικός, ο Τ. χάραξε τον δρόμο, στις Πηγές της σύγχρονης Γαλλίας (1876-93), για μια σοβαρή έρευνα σχετικά με τις αιτίες των αντιφάσεων που τάραζαν τη γαλλική κοινωνία με την επανάσταση του 1789 και που εκδηλώθηκαν κατά δραματικό τρόπο με την ήττα του 1870 και την Κομούνα. Μαζί με τον Ρενάν, ο Τ. απέκτησε εξαιρετικό κύρος στη γαλλική πνευματική ζωή κατά την τελευταία 30ετία του 19ου αι. Μια ενδιαφέρουσα πλευρά της προσωπικότητάς του συναντάμε στις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του καθώς και στην αλληλογραφία του.